Suối Giàng, một xã nằm ở vùng cao của huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái, nơi đây được ví như các địa danh nổi tiếng khác như: Sa Pa, Tam Đảo và Đà Lạt vì khí hậu trong lành và mát mẻ quanh năm. Đây là một điểm đến tuyệt vời để tham quan và trải nghiệm. Khi đặt chân đến Suối Giàng, không chỉ tận hưởng cảnh quan tuyệt đẹp mà còn được thưởng thức chè Shan Tuyết đặc sản. Loại chè này được sản xuất từ những cây chè cổ thụ có tuổi đời hàng trăm năm, tạo nên hương vị đặc biệt và độc đáo.
Trong vùng huyện Văn Chấn, cư dân đã chia sẻ với chúng tôi về một cây chè đặc biệt tại địa phương này. Đó là cây chè Shan Tuyết số 003, thuộc sở hữu của ông Nguyễn Quang Hoàng, một cư dân tại xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái. Được biết, cây chè này đã tồn tại trong khoảng 500 năm và được coi là cây đẹp nhất trong khu vực. Với tán cây rộng và sự phát triển đều đặn, nó đã thu hút sự chú ý của nhiều người. Mặc dù đã có người sẵn sàng trả hơn 6 tỷ đồng để mua cây này, tuy nhiên ông chủ hiện tại không quan tâm đến việc giao dịch mua bán.
Trong cuộc trò chuyện với phóng viên, ông Sổng A Páo – người chăm sóc đặc biệt cho cây chè Shan Tuyết 500 tuổi – chia sẻ rằng sản phẩm từ cây chè cổ thụ này được bán với giá khoảng 2,5 triệu đồng/kg đối với loại bạch trà. Đối với loại trà mạn thông thường, giá thấp nhất là 350.000 đồng/kg.
Hằng ngày, ông Páo thường kiểm tra gốc cây chè để xem có sự tác động của côn trùng, mối mọt hay không. Ngoài ra, ông cũng hái bỏ phần lớn quả chè để cây có thể tập trung vào việc cung cấp dưỡng chất cho những búp chè.
“Việc chăm sóc cây không quá phức tạp, vất vả, vì chúng tôi không dùng hóa chất gì, cũng không bón phân gì. Chủ yếu kiểm tra mối, còn lại để cây sinh trưởng tự nhiên với khí hậu nơi đây”, ông chia sẻ.
Theo ông Páo, cây chè này mỗi năm cho thu hoạch 3 lần, sản lượng 10kg chè tươi mỗi lần. Cứ đến kỳ thu hoạch, ông Páo lại bắc giàn giáo xung quanh để hái, tránh ảnh hưởng đến tán cây.
“Một năm chè Shan tuyết được thu hoạch 3 vụ. Chè càng già càng quý, càng nhiều tuyết trắng thì tính dược liệu càng mạnh. Bởi vậy khi thu hoạch, cần nhẹ nhàng ngắt từng búp nõn để không làm mất lớp tuyết trắng phủ bên trên”, ông Páo nói.
Sau quá trình thu hoạch, búp chè tươi sẽ trải qua quá trình phân loại để được chế biến thành các loại trà đa dạng như bạch trà, hồng trà, lục trà và nhiều loại khác. Trong số này, bạch trà được coi là loại quý hiếm nhất, được tạo ra từ “tôm” chè, một loại búp non duy nhất có màu trắng tuyết, và số lượng của chúng rất ít. Các loại trà khác như hồng trà (1 tôm 2 lá) và lục trà (1 tôm 3 lá) được sắp xếp theo thứ tự giảm dần về mức độ hiếm, và giá trị của chúng cũng tương ứng giảm dần.
Búp chè Shan Tuyết có màu trắng xám và được bao phủ bởi một lớp phấn trắng mờ, như những hạt tuyết, được tạo ra nhờ kinh nghiệm và sự khéo léo của người dân Mông.
Để hái những búp chè non này, thường phải leo lên những cành cây cao. Với địa hình đặc biệt của vùng Suối Giàng, mùa đông thường không có ánh sáng mặt trời, trong khi buổi sáng mùa hè, búp chè còn đọng sương mù, khiến quá trình hái chúng trở nên lạnh buốt tay.
Sau khi thu hoạch, trước tiên chọn những búp chè tươi không bị sâu, không quá già, và đặt chúng vào chảo để sao. Để sao chè đạt được màu xanh tươi, rất quan trọng phải sử dụng củi khô cháy đượm để tạo nhiệt độ phù hợp.
Trong quá trình sao chè, người làm phải thường xuyên cảm nhận nhiệt độ bằng cách đặt tay trần vào chảo nóng. Lửa cần được duy trì đều đặn, và khi chè đã đạt đến mức sao phù hợp, phải được lấy ra từ chảo bằng tay. Việc vò chè phải được thực hiện một cách khéo léo để tránh làm vỡ búp chè, đồng thời giữ cho hương vị chè không bị mất và không làm rơi các hạt phấn trắng còn dính trên búp. Đây là một quá trình đòi hỏi sự cẩn thận và kỹ lưỡng, và người thực hiện nhiệm vụ sao chè phải đặt tâm huyết vào từng bước thực hiện.
Đây là những kinh nghiệm và bí quyết cổ truyền của người Mông trong việc sao chè. Sau khi trải qua quá trình sao, những búp chè săn lại bằng hạt đỗ xanh và phủ đầy lông mao trắng như tuyết, mang đến hương thơm độc đáo và thanh cao của núi rừng.
Nhìn thấy cảnh cô gái Mông nâng chén trà, có đôi má ửng hồng vì nhiệt độ nóng từ lò sao, ta thực sự cảm nhận được giá trị đặc biệt của chè Suối Giàng. Nó vượt qua khái niệm của một đồ uống, trở thành một trải nghiệm thưởng thức đầy tinh tế về cách làm nên hương vị tuyệt vời đó.
Trong mùa chế biến chè, không khí ở Suối Giàng tràn đầy mùi thơm dễ chịu. Mùi của lá chè chín mềm truyền tới từ sự nóng bức của chảo gang và lửa gỗ rừng. Nhựa chè mang một hương thơm đặc trưng, đậm đà và ngọt ngào. Khi chè được hãm, nước trở thành một yếu tố quan trọng, làm tôn lên hương vị của nó. Ngay cả sau khi uống hết, cảm giác hương rừng sắc núi đó vẫn tiếp tục lưu lại trên đầu lưỡi, tạo ra một dư vị đáng nhớ.
Theo số liệu thống kê, khu vực trồng chè Shan Tuyết ở Suối Giàng có diện tích là 393ha. Trong đó, có 293ha chè cổ thụ đã tồn tại hơn 300 năm, và 100ha là diện tích chè được người dân địa phương trồng mới.
