“Trước đây, đa số người Châu Âu vẫn nghĩ rằng cây trà Shan tuyết không có ở Việt Nam mà chỉ có tại Trung Quốc” – nghệ nhân trà Nguyễn Cao Sơn chia sẻ.
Vài năm trở lại đây, trà Shan tuyết Việt Nam với chất lượng tốt, nhiều loại hình, mẫu mã đa dạng nhanh chóng chiếm được chỗ đứng riêng trên thị trường trà trong và ngoài nước, đặc biệt là ở Châu Âu.
Không chỉ vậy, các sản phẩm từ trà Shan tuyết còn được giới chuyên môn công nhận và xướng tên tại nhiều giải thưởng danh giá quốc tế, trong đó có 2 giải Vàng, 5 giải Đồng và 4 giải Ấn tượng tại Cuộc thi Trà quốc tế từ năm 2018 đến 2020.
Ít ai biết rằng để đạt được thành công này, nhiều cá nhân, tổ chức, doanh nghiệp, trong đó có nghệ nhân trà Nguyễn Cao Sơn, đã phải nỗ lực không ngừng để ghi tên trà Shan tuyết Việt Nam lên bản đồ trà thế giới.
Nỗ lực để trà Shan tuyết Việt Nam được chấp nhận ở thị trường Châu Âu
Trà Shan tuyết (chè Shan tuyết) cổ thụ tại Việt Nam có ở vùng núi cao phía Bắc như các tỉnh Yên Bái, Hà Giang, Sơn La…. Trà được chế biến theo phương pháp thủ công của người dân tộc Dao, Mông, Tày từ nhiều đời nay.
Nguyễn Cao Sơn là một trong số ít những nghệ nhân trà có hiểu biết, nghiên cứu sâu về nghề sản xuất trà, đặc biệt là trà Shan tuyết. Hiện tại, anh đang là Phó giám đốc HTX Tây Côn Lĩnh Hà Giang – một trong những cơ sở sản xuất trà Shan tuyết nổi tiếng của Việt Nam.
Khu vực sườn núi Tây Côn Lĩnh có tổng số 315 ha trà, trong đó có gần 8.700 cây trà Shan tuyết cổ thụ từ 50 đến trên 400 năm tuổi. Những cây trà cổ thụ gắn bó mật thiết, là một phần trong cuộc sống của người dân nơi đây.
Trà Shan tuyết có hương vị nhẹ nhàng, mùi thơm thoang thoảng của núi rừng chứ không đậm vị, xanh đậm như trà Thái Nguyên và các loại trà khác ở miền Bắc. Chính vì thế, lượng tiêu thụ trà Shan tuyết ở trong nước không cao, nhưng dễ hợp gu với khách quốc tế, đặc biệt là Châu Âu.
Nhận thấy điều này, nghệ nhân Nguyễn Cao Sơn đã nỗ lực tìm cách giới thiệu trà Shan tuyết cho bạn bè quốc tế. Từ năm 2015, anh đã bắt đầu liên hệ Đại sứ quán, bạn bè Việt Nam định cư ở nước ngoài để kết nối, gặp gỡ các chuyên gia về trà và giới thiệu về trà Shan tuyết Việt Nam và tham gia vào các cuộc thi quốc tế về trà.
Anh cho biết: “Thời điểm đó, họ mặc định rằng tất cả những sách liên quan đến trà đều được dịch từ Trung Quốc. Và trên bản đồ thế giới không có sự xuất hiện của trà Shan tuyết ở Việt Nam”.
Sau khi tìm hiểu sách Trà Kinh của Lục Vũ, phát hiện những đoạn mô tả về cây trà, nói rõ nó có nguồn gốc từ phương Nam, anh càng khẳng định cây trà Shan tuyết đã có ở Việt Nam từ rất xa xưa.
Anh khẳng định: “Dải trà của Việt Nam kéo dài từ Hà Giang, Tuyên Quang đến Sơn La, Điện Biên…, phải có đến 2/3 diện tích nước ta có sự xuất hiện của cây trà. Những cây trà cổ thụ 400, 500 năm tuổi rất nhiều, to đủ để cả người ngồi gọn trong hốc trà. Văn hóa trà cũng có từ lâu đời, trải dài trên toàn bộ lãnh thổ Việt Nam, là điểm đáng tự hào của dân tộc”.
Đến năm 2017, một chuyên gia của Pháp đi cùng tổ chức phi chính phủ sang Việt Nam và thăm vùng trà nước ta, họ đã rất ngỡ ngàng khi biết rằng ở Việt Nam cũng có những cây trà cổ thụ như thế.
Lúc đó, người ta mới bắt đầu chấp nhận sự hiện diện của trà Shan tuyết ở Việt Nam và tìm hiểu về các sản phẩm trà Shan tuyết của chúng tôi. Hi vọng và công sức bao năm qua, cuối cùng cũng được đền đáp xứng đáng” – Anh bồi hồi chia sẻ.
Thành tựu của trà Shan tuyết Việt Nam trên thị trường quốc tế
Sau khi tin tưởng vào sự tồn tại và chất lượng của những cây trà Shan tuyết ở Việt Nam, các chuyên gia ở Châu Âu mới bắt đầu quan tâm tới những gì nghệ nhân Nguyễn Cao Sơn đã từng giới thiệu trước đó. “Lúc đó, họ mới nhớ ra là trước đây, năm nào cũng có một người gửi các sản phẩm về trà Shan tuyết ở Việt Nam để dự thi nhưng chưa bao giờ được chú ý” – Anh chia sẻ.
“Hồi đó, tôi không biết điền vào phiếu dự thi về trà như thế nào. Trong đó có nhiều thứ như tên trà, xuất xứ, độ cao, thu hái, chế biết, chất lượng… Tôi chỉ biết lọ mọ làm, không biết làm sao để được chú ý.
Mãi đến năm 2018, tôi mới được hỗ trợ, giúp đỡ để đăng ký tham dự các cuộc thi về trà. Và cũng trong năm này, chúng tôi đã đạt 3 giải thế giới về sản phẩm trà khiến bản thân tôi cũng rất ngỡ ngàng”.
Trong 3 năm từ 2018-2020, nghệ nhân trà Nguyễn Cao Sơn đã gửi đi nhiều mẫu và đem về 11 giải thưởng tại Cuộc thi trà quốc tế. Trong đó có 4 giải Ấn tượng thế giới, 5 giải Đồng thế giới và 2 giải Vàng thế giới. Các giải Vàng được trao cho Hồng Trà Shan tuyết cổ thụ Tây Côn Lĩnh Hà Giang và Olong Cao Sơn Mộc Châu 15%.
Không những vậy, cơ sở sản xuất của anh Nguyễn Cao Sơn còn chọn một đối tác ở Pháp, giao 2 sản phẩm đoạt giải để phân phối độc quyền tại Pháp và Châu Âu. Dần dần, số lượng sản phẩm phân phối tăng lên con số 11, lượng tiêu thụ cũng ổn định và tăng theo thời gian.
Nỗ lực phát triển trà Shan tuyết gắn với du lịch
“Khi đã có nguồn khách hàng ổn định từ Châu Âu, chúng tôi bắt đầu trở lại Việt Nam để quảng bá, giới thiệu về trà Shan tuyết. Chúng tôi mở những phòng trà, làm tour du lịch phòng trà, tham quan khu trồng và sản xuất trà Shan tuyết” – Nghệ nhân trà Nguyễn Cao Sơn cho biết.
Mỗi năm, doanh nghiệp của anh Nguyễn Cao Sơn đón khoảng 200 khách nước ngoài đặt trực tiếp tham gia các tour phòng trà. Ban đầu, tour được tổ chức ở Hà Nội, cho phép du khách được nghe giới thiệu về trà qua hình ảnh, thông tin thuyết minh về lịch sử văn hóa trà, các loại trà Việt Nam. Sau khi khám phá một vòng, du khách được hướng dẫn cách pha trà và thưởng thức trà ra sao cho đúng cách của người Việt Nam.
Anh chia sẻ: “Tuy nhiên, sau khi trải nghiệm tour phòng trà, được nghe nhạc, thưởng trà và mua sản phẩm mang về, có nhiều người lại muốn lên trực tiếp nơi trồng, sản xuất trà để tham quan, khám phá. Do đó, chúng tôi mở một homestay hợp tác xã ở Hà Giang với xưởng ở ngay cạnh, vùng trà cách khoảng vài km để du khách ghé thăm”.
Đến đây, du khách có thể tự trải nghiệm đi vùng trà thu hái, tham quan xưởng chế biến, khám phá cách sản xuất ra những lá trà thơm ngon thành phẩm. Chính những người tham gia tour sau này lại trở thành đại lý, khách hàng thường xuyên sử dụng trà Shan tuyết Việt.
“Chúng tôi bắt đầu có khách hàng quen ở Mỹ và nhiều nước khác. Những người nổi tiếng Việt Nam ở nước ngoài như Thúy Nga, Bằng Kiều, Bảo Anh… cũng thích thưởng thức trà Shan tuyết và góp phần quảng bá cho loại trà này ở nước ngoài” – Anh cho biết thêm.
Với tour phòng trà Hà Nội và tour khám phá vùng trà, du khách có thể thoải mái lựa chọn loại tour phù hợp với quỹ thời gian của mình. Không dừng lại ở đó, cơ sở sản xuất của anh Nguyễn Cao Sơn còn bắt đầu chế biến sâu về các sản phẩm về trà, ví dụ như cao trà, viên nang, trà dạng bột…
“Thay vì việc bạn phải mang ấm lách cách, pha trà tốn thời gian, bạn chỉ cần bỏ một giọt cao trà vào cốc và ngoáy lên là có thể thưởng thức tách hồng trà đạt 8 điểm trở lên. Ngoài ra, cao trà còn có khả năng dùng để sơ cứu vết thương, bảo vệ làn da phụ nữ khỏi nám, tàn nhang…” – Anh giới thiệu.
Ngoài ra, để phục vụ cho việc quảng bá kết hợp bảo quản trà, nghệ nhân còn bắt tay vào thực hiện ý tưởng đóng bánh trà vào dịp tết, ép nổi chữ thư pháp của người Việt để trưng bày… Các sản phẩm từ trà Shan tuyết của Việt Nam ngày càng đa dạng, khẳng định được vị thế riêng trên thị trường trà trong nước lẫn quốc tế.
Đến nay, doanh nhân Nguyễn Cao Sơn tự hào vì đã đưa được Trà Shan tuyết Hà Giang lên bản đồ chỉ dẫn địa danh thế giới. Cây trà Shan tuyết không chỉ nổi tiếng mà còn tạo nên nguồn thu nhập đáng kể cho người dân nơi đây, góp phần thúc đẩy kinh tế, du lịch Hà Giang phát triển theo hướng mới đầy hứa hẹn trong tương lai.
